De psychologie bestudeert al meer dan een eeuw hoe zelfvertrouwen kan worden gedefinieerd en gemeten. William James was al in 1890 de eerste die nadacht over hoe je zelfrespect onder woorden kon brengen. Hij ging ervan uit dat het niveau van zelfvertrouwen afhangt van hoe goed we erin slagen te bereiken wat we wilden bereiken. Hij ontwikkelde hiervoor de volgende formule:

Zelfvertrouwen = successen / claims

De formule zegt dat ons zelfvertrouwen enerzijds wordt bepaald door het aantal en de omvang van onze successen, anderzijds door onze eisen. Dit verklaart waarom sommige zeer succesvolle mensen weinig zelfvertrouwen hebben: hun eisen zijn zelfs hoger dan hun successen. Ze hebben het gevoel dat ze nooit goed genoeg zijn, wat ze ook bereiken.

Zelfs William James merkte op dat niet elk succes voor iedereen even waardevol is. Vertrouwen groeit alleen wanneer het wordt ervaren op gebieden die door het individu als belangrijk worden beschouwd. Soms vergeten we dit aspect. Zo is het voor een jongere misschien niet zo handig als we zijn schoolsucces willen benadrukken en daarmee zijn zelfvertrouwen willen versterken, terwijl het voor hem momenteel veel belangrijker is er goed uit te zien en door anderen geaccepteerd te worden.

Aan de andere kant, zoals de formule laat zien, kunnen we ons zelfvertrouwen beschermen door onze claims op één gebied te verminderen. We hebben dit allemaal gedaan om ons beter te voelen: zijn we slecht in wiskunde? Dan is wiskunde stom. Zijn we gek op sport? Waarom zou je achter een stomme bal aanjagen? Hebben we problemen met de computer? Waarom zou men deze nieuwerwetse misdaad moeten leren? We kunnen onszelf beschermen door gebieden waarin we falen actief te devalueren en ze af te doen als onbelangrijk. Dit kan soms nuttig zijn, maar het is vaak ook een gevaar omdat we vermijden om met deze onderwerpen om te gaan en vaardigheden te verwerven. Afhankelijk van hoe belangrijk deze voor ons leven zijn, krijgen we mogelijk geen promotie naar school, krijgen we geen promotie of verliezen we daardoor onze baan. Volgens William James hangt ons zelfvertrouwen af ​​van hoe competent we ons voelen op gebieden die belangrijk voor ons zijn. Veel onderzoekers hebben op dit concept vertrouwd en met vergelijkbare definities gewerkt. Tegenwoordig spreken we in de psychologie minder van zelfvertrouwen dan van zelfeffectiviteit.